Dział spadku może zostać przeprowadzony na dwa sposoby – albo przez sąd, albo w drodze umowy. Postępowanie o dział spadku przed sądem wszczynane jest na wniosek o dział spadku, który podlega opłacie stałej na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wysokość opłaty zależeć będzie przede wszystkim od tego czy spadkobiercy wnoszą o sam dział spadku czy wraz ze zniesieniem współwłasności, oraz od tego, czy wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku. Dział spadku jest przeprowadzany w oparciu o wysokość udziałów przysługujących każdemu spadkobiercy. Jeżeli jednak spadkobiercy wybiorą drugą drogę – tj. dział spadku w drodze umowy, konieczne jest, aby stronami umowy byli wszyscy spadkobiercy. Sytuacja ta może być problematyczna szczególnie, gdy potencjalnym spadkobiercą może być również dziecko poczęte (które może zostać spadkobiercą, jeżeli było poczęte w chwili otwarcia spadku i urodzi się żywe) – w takiej sytuacji konieczne jest oczekiwanie na jego narodzenie.
Ponadto, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa o dział spadku musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. W pozostałych przypadkach, szczególna forma umowa nie jest wymagana.
Ważne jest również to, że dział spadku może zostać przeprowadzony w każdym czasie.
Wniosek do sądu o podział spadku
Dział spadku może zostać przeprowadzony na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami lub na mocy orzeczenia sądu, na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Jeżeli jeden ze spadkobierców złoży taki wniosek do sądu, wszczynane jest postępowanie działowe. Wniosek taki musi spełniać wymogi formalne dla pisma procesowego (kwestie te reguluje kodeks postępowania cywilnego). Może również zawierać zgodny projekt działu spadku – zawarcie takiego projektu wpłynie na wysokość opłaty stałej od wniosku (wniosek o dział spadku na podstawie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych podlega opłacie stałej). Do wniosku należy również dołączyć postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, a także spis inwentarza lub wskazanie majątku, którego dotyczyć ma dział. Warto też zauważyć, że przedmiotem działu będą tylko aktywa spadkowego – podział długów następuje z mocy prawa, odpowiednio do podziału aktywów. W związku z tym postanowienie o dziale spadku wydane na skutek wniosku spadkobiercy dotyczyć będzie jedynie aktywów wchodzących w skład spadku.
Dział spadku po rodzicach bez testamentu
Jeżeli rodzice nie pozostawili testamentu, dziedziczenie odbywa się na podstawie ustawy. Reguły dotyczące dziedziczenia ustawowego określają przepisy kodeksu cywilnego. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił małżonka, dziedziczyć będą jego dzieci w częściach równych. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział w spadku, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych – stosuje się to również odpowiednio do dalszych zstępnych. Dział spadku dokonywany jest w oparciu o udziały przysługujące spadkobiercom.
Przykład: spadkodawca nie pozostawił małżonka, dziedziczą jedynie jego wszystkie dzieci – Anna, Maria, Jakub i Marek. Spadkodawca pozostawił po sobie jedynie oszczędności w wysokości 100 000,00 zł. Skoro dzieci dziedziczą w częściach równych, każde z nich dziedziczy w ¼. Po dziale spadku każde z nich otrzyma więc 25 000,00 zł.