Rozdzielność majątkowa to jeden z umownych ustrojów majątkowych małżeńskich. Ustanowienie takie ustroju majątkowego powoduje, że małżonkowie nie mają majątku wspólnego i majątków osobistych, tylko oboje posiadają wyłącznie majątki osobiste. Nie przekreśla to jednak możliwości bycia współwłaścicielami rzeczy na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Małżonkowie umowę majątkową powodującą powstanie rozdzielności majątkowej mogą zawrzeć zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i po ślubie.
Ponadto, rozdzielność majątkowa może być również przymusowym ustrojem małżeńskim – oznacza to, że może powstać na mocy orzeczenia sądy lub z mocy samej ustawy. W pierwszym przypadku, sąd może orzec ustanowienie rozdzielności majątkowej na żądanie jednego z małżonków. Warunkiem jednak jest istnienie ważnych powodów – np. trwonienie majątku, hazard, życie w rozłączeniu, przeznaczanie majątku na alkohol, narkotyki etc. Rozdzielność ta powstaje wówczas z chwilą oznaczoną w wyroku. W drugim przypadku, rozdzielność majątkowa powstanie z mocy prawa w razie orzeczenia separacji, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, a także w razie ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków.
Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną
W razie wystąpienie ważnych powodów, na żądanie jednego z małżonków, sąd może orzec rozdzielność majątkową. Sąd w wyroku wskazuje datę powstania rozdzielności majątkowej – zgodnie z art. 52 §2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych przypadkach, sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa – w takim wypadku mowa o rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Przede wszystkim przesłanką orzeczenia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest życie małżonków w rozłączeniu. Jednak za wyjątkowy powód może również zostać uznane np. zaciąganie zobowiązań bez wiedzy drugiego małżonka, czy nawet w razie sprzedaży udziałów np. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością bez wiedzy drugiego małżonka. W takim sprawach należy jednak zgromadzić dokumenty i dowody potwierdzające taki stan rzeczy – co do zasady ciężar dowodu spoczywa na osobie, która z faktu wywodzi skutki prawne. Jeżeli więc np. małżonkowie żyją w rozłączeniu, konieczne jest wykazanie od kiedy taki stan trwa oraz czy rzeczywiście nie mają ze sobą żadnego kontaktu.
Rozdzielność majątkowa – koszt
Ustanowienie umownego ustroju majątkowego małżeńskiego, jakim jest rozdzielność majątkowa, wiąże się z kosztami. Umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową, aby była ważna, musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. Maksymalne stawki taksy notarialnej zostały określone, na podstawie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Obecnie obowiązującym aktem wykonawczym, jest rozporządzenie MS z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Co do zasady maksymalna stawka za sporządzenie aktu notarialnego zależy od wartości przedmiotu czynności notarialnej. Jednak zgodnie z §8 pkt 2 w/w rozporządzenia, maksymalna stawka za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego umowę majątkową małżeńską wynosi zawsze 400,00 zł. Do tej kwoty należy jednak doliczyć podatek VAT. Warto też pamiętać, że w/w kwota to nie koniec wydatków. Z uwagi na fakt, że oryginał aktu notarialnego pozostaje w kancelarii notarialnej, małżonkowie mogą uzyskać wypisy aktu notarialnego, które mają moc prawną oryginału. Za każdą stronę wypisu, na podstawie §12 w/w rozporządzenia należy uiścić maksymalnie 6 zł za każdą rozpoczętą stronę wypisu aktu notarialnego. Do tej kwoty również należy doliczyć podatek.